Lý thuyết Mô hình Xoắn động đã được so sánh với nhiều lý thuyết tâm lý và xã hội khác nhau (W. R. Lee, 1999b). Một thang đánh giá dựa trên Spiral Dynamics (thang SLOPES: Selected Levels of Psychological Existence Scale) đã được thử nghiệm và công nhận độ tin cậy lẫn tính có giá trị (W. L. Lee, 1983). Mô hình Xoắn động trở nên nổi tiếng trên thế giới khoảng 30 năm sau khi ra đời, hầu hết nhờ vào hai học trò của Graves: Don Edward Beck và Christopher Cowan, trong lĩnh vực trị liệu tâm lý cũng như trong quản trị và trong cả chính trị, ngoại giao (Beck & Cowan, 2005).
Sự ra đời của Mô hình Xoắn động
Mô hình Xoắn động chia sự tiến hóa của ý thức con người thành những bậc kế tiếp nhau, được hình tượng hóa bởi những màu khác nhau, tương ứng với những giai đoạn phát triển mà mọi người đều phải trải qua. Mỗi giai đoạn là một bậc phát triển về mặt ý thức. Mỗi giai đoạn sẽ mang một hệ giá trị cốt lõi đặc thù.
Những giá trị cốt lõi này chính là nền tảng cấu trúc và tạo điều kiện cho toàn bộ cách chúng ta sống và hành động trong thế giới này. Những giá trị này nằm trong vô thức, và có ảnh hưởng vô cùng to lớn đến cuộc sống của chúng ta. Quan niệm về vMeme đã được sáng tạo ra bởi Richard Dawkins, nhà sinh học người Anh, trong quyển sách của ông xuất bản lần đầu tiên năm 1976, Gien vị kỷ (Dawkins, 2006).
Trong quyển sách này, ông đã quan niệm gien là một cỗ máy sao chép. Khi một loài động vật sinh sản, nó truyền gien của mình cho thế hệ tiếp theo, và thế hệ tiếp theo lại tiếp tục sao chép. Gien là một sản phẩm của hàng triệu năm tiến hóa của cơ thể vật chất của con người, của “phần xác”. vMeme chính là loại gien tinh thần của loài người, cũng là sản phẩm của hàng triệu năm tiến hóa của phần tinh thần của con người, thông qua nhiều giai đoạn tiến hóa liên tiếp. Chúng ta được sinh ra với những “khuôn tinh thần” này, nhưng sự phát triển của mỗi con người cụ thể sẽ có dấu ấn cá nhân riêng.
Ở đây chúng ta có thể tìm thấy một mối dây liên hệ quan trọng với những cổ mẫu mà Carl G. Jung mô tả. (Chính Jung cũng chưa bao giờ đề cập đến quan niệm của ông về bằng cách nào mà những cổ mẫu, vô thức thức tập thể được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác)(Stein, 1998). Khái niệm về vMeme này được Clare W. Graves sử dụng lại khi ông xây dựng lý thuyết về Mô hình Xoắn động của mình.
8 bậc phát triển trong Mô hình Xoắn động
Graves đã liệt kê ra 8 bậc hay giai đoạn chính trong quá trình phát triển của con người, từ thấp đến cao gọi là các vMeme (từ được tạo thành do sự kết hợp của chữ gene và chữ mimesis – có nghĩa là bắt chước trong tiếng Hy Lạp) hay các bậc xoắn động.
Ngày nay, các bậc phát triển theo lịch sử Mô hình Xoắn động được minh họa bằng màu sắc để dễ hình dung hơn, như sau:
- A-N (màu be): Mục tiêu là sống sót, chiến đấu với môi trường khắc nghiệt, đối phó với những nguy hiểm và đe dọa.
- B-O (màu tím): Cần được thuộc về, tuân theo truyền thống, tín ngưỡng và quy tắc của nhóm.
- C-P (màu đỏ): Cạnh tranh với những người khác, khẳng định bản thân và giành quyền lợi.
- D-Q (màu xanh da trời): Hòa nhập, hợp tác với những người khác, tuân theo luật lệ và quy chuẩn của xã hội.
- E-R (mà cam): Con người ở bậc này sống để thỏa mãn, thể hiện bản thân, khám phá và học hỏi những điều mới mẻ.
- F-S (màu xanh lá cây): Hòa hợp, quan tâm và chia sẻ với những người khác, tôn trọng và thấu hiểu sự đa dạng và khác biệt.
- G-T (màu vàng): Nghiên cứu và phát triển những kiến thức và kỹ năng mới, đóng góp và cải thiện thế giới.
- H-U (màu xanh ngọc): Kết nối, hợp nhất và toàn vẹn với mọi sự sống, nhận ra và tôn trọng sự liên quan và phụ thuộc lẫn nhau.
Kết luận
Hiểu biết nguồn gốc Mô hình Xoắn động rất quan trọng. Lịch sử spiral dynamics chứng tỏ đây là một mô hình có cơ sở khoa học và được xây dựng từ những dữ liệu thực tế. Đồng thời, lịch sử Mô hình Xoắn động cũng giúp ta hiểu được những giả thiết, mục tiêu và giới hạn của mô hình này, cũng như cách áp dụng nó một cách phù hợp và hiệu quả trong các hoạt động tâm lý và quản trị cuộc đời.